Từ điển tổng hợp

TỰ ĐIỂN TỔNG HỢP

Tra từ
Các Từ điển khác
Từ điển Hán Việt Trích Dấn Từ điển Hán Việt Thiều Chửu
Từ điển Chữ Nôm Trích Dấn
Đại Nam Quấc Âm Tự Vị Từ điển Hội Khai Trí Tiến Đức
Phật Quang Đại Từ điển
Hướng dẫn
Hướng dẫn
Về Từ điển tổng hợp
Tài khoản
Đăng nhập Đăng xuất Đăng ký
Quản lý
Cấu hình tự điển Bảng thuật ngữ Nhập bảng thuật ngữ Xuất bảng thuật ngữ

ANY>>ANY

Việt

formalismus
chủ nghĩa hình thức	Từ điển triết học Kant Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
bệnh hình thức	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
sự thực hiện theo công thức	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
sự thực hiện theo quán tính	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương

Anh

formalismus
formalism	Từ điển triết học Kant
FOR-ME-TOO	Từ điển IATE Đức-Anh-Pháp (I-A Terminology for Europe)
Formalisms	Từ điển IATE Đức-Anh-Pháp (I-A Terminology for Europe)
Methods and Tools	Từ điển IATE Đức-Anh-Pháp (I-A Terminology for Europe)

Đức

formalismus
Formalismus	Metzler Lexikon Philosophie Từ điển triết học Kant Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương Từ điển IATE Đức-Anh-Pháp (I-A Terminology for Europe)
Methoden und Werkzeuge	Từ điển IATE Đức-Anh-Pháp (I-A Terminology for Europe)

Pháp

formalismus
FOR-ME-TOO	Từ điển IATE Đức-Anh-Pháp (I-A Terminology for Europe)
Formalismes	Từ điển IATE Đức-Anh-Pháp (I-A Terminology for Europe)
méthodes et outils	Từ điển IATE Đức-Anh-Pháp (I-A Terminology for Europe)

Từ điển IATE Đức-Anh-Pháp (I-A Terminology for Europe)

Formalismus,Methoden und Werkzeuge /IT-TECH/

[DE] Formalismus, Methoden und Werkzeuge

[EN] FOR-ME-TOO; Formalisms, Methods and Tools

[FR] FOR-ME-TOO; Formalismes, méthodes et outils

Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương

Formalismus /der; -, ...men/

(o Pl ) bệnh hình thức; chủ nghĩa hình thức;

Formalismus /der; -, ...men/

sự thực hiện theo công thức; sự thực hiện theo quán tính;

Từ điển triết học Kant

Chủ nghĩa hình thức [Đức: Formalismus; Anh: formalism]

Là một phê phán có tính cách bao trùm và mang nhiều lốt vỏ khác nhau, “chủ nghĩa hình thức” được nêu lên để chống lại triết học phê phán [của Kant]. Các phiên bản phê phán đi từ Hamann và Hegel tới Nietzsche và Husserl, với những sự đóng góp gần đây hon từ hiện tượng học và lý luận phê phán, về Cổ bản nó luôn cho rằng sự bận tâm của Kant về các phưong diện mô thức của kinh nghiệm và hành động đã dẫn Kant tới việc gạt ra ngoài những khía cạnh chất liệu và kích động của chúng. Sự bận tâm nói trên của Kant về mô thức [hình thức], được nhiều người cho là đã dẫn tới một nghiên cứu xuyên tạc và không vô tư về kinh nghiệm và hành động, đã không thể biện minh một cách đầy đủ ngay những tiền đề có tính mô thức của nó và đè nén những phưong diện khác của kinh nghiệm. Bảng các phạm trù, quy luật luân lý và “hình thức thẩm mỹ của tính hợp mục đích” đều được trích dẫn như là bằng chứng của một sự định hướng hình thức chủ nghĩa.

Nhiều triết gia đã nỗ lực vạch ra các nguồn gốc của chủ nghĩa hình thức nói trên của Kant. Người phê phán Kant sớm nhất là Hamann đã thấy nguồn gốc của nó nằm ở sự thuần túy hóa ngôn ngữ (xem Hamann, 1967); với Hegel, chủ nghĩa hình thức nảy sinh từ một nghiên cứu trừu tượng, phi lịch sử về kinh nghiệm (xem Hegel, 1807); trong khi đó với Nietzsche, nguồn gốc của “ý chí muốn định hình” bắt nguồn từ nhu cầu của các triết gia khổ hạnh muốn chế ngự thân xác và những kích động của thân xác (xem Nietzsche, 1886). Các nhà lý luận phê phán như Adorno nhìn thấy ở chủ nghĩa hình thức của Kant một hình mẫu về phép biện chứng của sự khai minh đã quy giản kinh nghiệm vào một phép toán mang tính hình thức để dễ dàng kiểm soát nó (xem Adorno và Horkheimer, 1944). Sự phê phán phả hệ học này thường, nhưng không tất yếu, đi kèm với một nỗ lực phát triển một triết học phi-hình thức như đạo đức học phi-hình thức (tức là, chống-Kant) của Max Scheier dựa trên sự thiện cảm và những xúc cảm khác (Scheier, 1973), và thuyết duy vật phản-hình thức, phản-duy tâm của Georges Bataille (Bataille, 1985).

Nguyễn Văn Sướng dịch

Metzler Lexikon Philosophie

Formalismus

(1) auch Hilbert-Programm. Reaktion auf das Auftreten von Antinomien in der Mathematik. Dabei wird der Versuch unternommen, der Mathematik eine sichere Grundlage zu geben, indem man die einzelnen mathematischen Disziplinen in formale Systeme fasst und dann mit einfachsten Mitteln der finitistischen Metamathematik zeigt, dass diese formalen Systeme widerspruchsfrei sind. Der F. ist vielfach angefochten worden, weil mathematische Wahrheit gleichsam mit Widerspruchsfreiheit identifiziert wird. Der ebenfalls geäußerte Vorwurf, dass im F. Mathematik als sinnleeres Zeichenspiel aufgefasst würde, besteht aber nicht zu Recht. Letztlich ist der F. gescheitert am Unvollständigkeitssatz von Gödel, aus dem sich zweierlei ergibt: (a) Keine der größeren mathematischen Disziplinen lässt sich adäquat in einem formalen System erfassen, (b) kein einigermaßen umfangreiches formales System kann mit einfachen Mitteln als widerspruchsfrei erwiesen werden.

VP

(2) Bezeichnung für eine axiomatische Theorie wie z.B. die Logikkalküle, deren Aussagen durch einen Kalkül der Ausdrucksbestimmungen gewonnen werden. Die Sätze oder wahren Aussagen der Theorie werden durch ein Kalkül der Satzbestimmungen, den Ableitungsregeln, erzeugt. – (3) Als kritischer Begriff wird er von Scheler gegen bestimmte Formen der Ethik, hauptsächlich gegen die Kantische Ethik, vorgebracht. Die sog. formalen Ethiken versuchen ohne inhaltliche Bezüglichkeit auf die Güter- und Dingwelt und ohne materiale Bestimmtheit irgendwelcher Glücksvorstellungen auszukommen, um so zu den formalen Bestimmungen der Allgemeinheit und Gesetzmäßigkeit von ethischen Normen oder Maximen zu gelangen. Die Pointe des F.-Vorwurfs liegt nicht allein in dem Verweis auf die fehlende Motivationskraft solcher Ethiken, da ihnen jeder Bezug zu einer sittlichen Welt fehlt, sondern eben auch in dem Aufzeigen, dass damit der grundlegende intentionale Charakter der sittlichen Akte nicht adäquat berücksichtigt werde. In phänomenologischer Bestimmung der wertenden und praktischen intentionalen Akte, wie sie von Brentano und Husserl beschrieben werden, resultieren Werte aus den Akten des Strebens und Wollens, Fühlens, des Vorziehens, des Liebens und Hassens.

PP

PP%2FVP

LIT:

zu (1): D. Hilbert: Grundlagen der Geometrie. Leipzig und Berlin 71930
D. Hilbert/P. Bernays: Grundlagen der Mathematik. 2 Bde. Berlin 1934 und 1939
zu (3): F. Brentano: Vom Ursprung sittlicher Erkenntnis. Hamburg 1969. S. 14 ff
E. Husserl: Die Gefhlsgrundlage der Moral. In: Vorlesungen ber Ethik und Wertlehre (Hua Bd. 28). Dordrecht 1988. S. 384 ff
Ders.: Kritik der Kantischen Ethik. In: a.a.O. S. 402 ff
P. Prechtl: Husserls Gedanken zur praktischen Vernunft in Auseinandersetzung mit Kant. In: Perspektiven der Philosophie. Neues Jb. 17 (1991). S. 29 ff.