Đa tạp [Đức: Mannigfaltige; Anh: manifold]
Xem thêm: Thông giác, Nối kết, Đồng nhất, Trực quan, Thụ nhận (tính, sự), Cảm năng, Tự khởi (tính, sự), Tổng hợp, Thống nhất,
Kant mô tả “cái đa tạp của cảm năng tiên nghiệm” như là “chất liệu cho các khái niệm thuần túy của giác tính”, mà nếu không có chất liệu này thì giác tính sẽ “không có nội dung nào cả” (PPLTTT A 77). Vì nhận thức có được từ sự tổng hợp một cái đa tạp, nó đòi hỏi rằng cái đa tạp phải được tính tự khởi của tư tưởng “trải nghiệm (durchgegangen), tiếp thu, và kết nối theo một cách nào đó” (sđd).
Những cái đa tạp có thể hoặc là những cái đa tạp thường nghiệm của cảm năng, hoặc là những cái đa tạp tiên nghiệm của không gian và thời gian, nhưng trong cả hai trường hợp, chúng đều xuất phát từ năng lực thụ nhận của tâm thức, tức “những điều kiện mà chỉ nhờ đó tâm thức mới có thể tiếp nhận được các biểu tượng về các đối tượng” (sđd). Thế nhưng, điều này đặt ra vấn đề là làm thế nào có thể thực hiện được việc tổng hợp hai năng lực dị tính - là sự thống nhất tự khởi và cái đa tạp thụ nhận. Điều cần phải có là “một tác vụ đặc thù của sự tổng hợp cái đa tạp” (PPLTTT B 139), tức một tác vụ sẽ nối kết cái đa tạp với các phương cách thống nhất siêu nghiệm được hình dung bằng các phạm trù. Việc khảo cứu sự tổng hợp này tạo nên phần cốt lõi của triết học phê phán, đặc biệt là phần bàn luận về các nguyên tắc, mà quan trọng nhất là các nguyên tắc về các tiên đề của trực quan (Xem PPLTTT A 162/B 203 để hiểu đại lượng như “cái đa tạp đồng tính”).
Trong phần diễn dịch của bản A ( PPLTTT ở lần xuất bản đầu tiên), Kant cũng mô tả sự tổng hợp đặc thù cái đa tạp theo ba dạng tổng hợp: lĩnh hội, tái tạo, và nhận thức. Cả ba sự tổng hợp đó cùng làm cho cái đa tạp tưong thích với sự thống nhất của giác tính, trong đó sự tổng hợp của sự lĩnh hội là có ý nghĩa nhất. Sự tổng hợp này “xuyên suốt” cái đa tạp và “nối kết nó lại với nhau” (PPLTTT A 99); rồi cái đa tạp được lĩnh hội một cách tổng hợp đó được tập hợp lại thành một hình ảnh nhờ sự tổng hợp tái tạo (A 121), sau đó sự tổng hợp tái tạo ấy được thống nhất một cách Sổ bộ bằng việc tổng hợp nhận thức trong một khái niệm.
Mai Sơn dịch