Từ điển tổng hợp

Việt

chủ thể
chủ thể	Từ điển Prodic - KHKT - Việt - Anh TĐ-Triêt-Nguyến Hữu Liêm Từ điển triết học HABERMAS Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương Từ điển triết học Kant Tự điển Đức việt Nguyễn Văn Tuế Từ điển Công Giáo Anh-Việt
chủ ngữ	Từ điển triết học Kant Tự điển Đức việt Nguyễn Văn Tuế
theo chủ thể	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
theo cá nhân	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
chủ thể/chủ ngữ	Từ điển triết học Kant
-e	Tự điển Đức việt Nguyễn Văn Tuế
chủ từ	Tự điển Đức việt Nguyễn Văn Tuế
ngưài	Tự điển Đức việt Nguyễn Văn Tuế
1. Tự lập thể	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
vị cách 2. căn cơ	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
nguyên lý căn bản.	Từ điển Công Giáo Anh-Việt

1. chủ thể
1. Chủ thể	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
cái tôi	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
tự ngã	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
chính bản thân 2. Thuộc: phục tùng	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
tùng thuộc	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
phụ thuộc	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
lệ thuộc.	Từ điển Công Giáo Anh-Việt

chủ thế tính
Chủ thế tính	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
chủ quan tính	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
chủ thể	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
chủ quan	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
tự ngã bản vị.	Từ điển Công Giáo Anh-Việt

Anh

chủ thể
subject	TĐ-Triêt-Nguyến Hữu Liêm Từ điển triết học HABERMAS Từ điển triết học Kant
subject	Từ điển Prodic - KHKT - Việt - Anh
philosophy of the	Từ điển triết học HABERMAS
philosophy	Từ điển triết học HABERMAS
the	Từ điển triết học HABERMAS
hypostasis	Từ điển Công Giáo Anh-Việt

1. chủ thể
subject	Từ điển Công Giáo Anh-Việt

chủ thế tính
subjectivity	Từ điển Công Giáo Anh-Việt

Đức

chủ thể
Subjekt	TĐ-Triêt-Nguyến Hữu Liêm Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương Tự điển Đức việt Nguyễn Văn Tuế
subjektsphilosophie	Từ điển triết học HABERMAS
subjektiv	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
subjeckt	Từ điển triết học Kant

Từ điển Công Giáo Anh-Việt

hypostasis

1. Tự lập thể, chủ thể, vị cách 2. căn cơ, nguyên lý căn bản.

subject

1. Chủ thể, cái tôi, tự ngã, chính bản thân 2. Thuộc: phục tùng, tùng thuộc, phụ thuộc, lệ thuộc.

subjectivity

Chủ thế tính, chủ quan tính, chủ thể, chủ quan, tự ngã bản vị.

Tự điển Đức việt Nguyễn Văn Tuế

Subjekt /n -(e)s,/

1. chủ thể; 2. (văn phạm) chủ ngữ, chủ từ; 3. ngưài; (khinh bỉ) kê, gã, hắn.

Từ điển triết học Kant

Chủ thể/Chủ ngữ [Hy Lạp: hupokeimenon; Latinh: subiectum; Đức: Subjeckt; Anh: subject]

Xem thêm: Tùy thể, Tôi (cái), “Tôi tư duy” (cái), VỊ ngữ/thuộc tính, Bản thể,

Theo Aristoteles, chủ thể, hay hupokeimmenon, biểu thị “cái nằm bên dưới” và được sử dụng theo nhiều nghĩa. Nó được sử dụng một cách logic để nói về chủ ngữ; nó cũng được dùng như một phưong cách biểu thị chất liệu, và như một cách biểu thị bản thể như là “chủ thể tối hậu” hay những tồn tại nào “được gọi là bản thể bởi vì chúng không phải là thuộc tính của một chủ thể, trái lại, mọi thứ khác lại là thuộc tính của chúng (1841, 1017b, 14). Với Descartes, chủ thể tối hậu được đồng nhất với cái Tôi tự-ý thức đã được khai mở bằng [mệnh đề] “tôi tư duy, vậy tôi tồn tại” (cogito ergo sum) và điều này sau đó được xem như là một căn cứ hay Cổ sở của vị ngữ hóa (hay thuộc tính hóa). Trong khi Kant chấp nhận rằng chủ thể với tư cách là cái Tôi là điều kiện mô thức logic của kinh nghiệm, ông kịch liệt chống lại tuyên bố rằng nó biểu thị một bản thể thực tồn.

Nghiên cứu của Kant về chủ ngữ logic rất gần với lý luận chính thống của Aristoteles. Ông khẳng định rằng tất cả các phán đoán (dù là phán đoán tổng hợp tiên nghiệm hoặc là phán đoán phân tích) là những phưong cách của tư duy về “quan hệ của một chủ ngữ với vị ngữ” (PPLTTT A 6/B 10). Trong phán đoán phân tích: “tất cả vật thể đều có quảng tính” và trong phán đoán tổng hợp tiên nghiệm: “tất cả vật thể đều nặng” (thì) khái niệm vật thể là chủ ngữ”; những khái niệm quảng tính và trọng lượng là những vị ngữ của phán đoán. Trong khi Kant sẵn sàng thừa nhận rằng cái Tôi tự-ý thức là chủ thể tối hậu của nhận thức và hành động, nhưng ông không muốn dành cho chủ thể này bất cứ sự hiện hữu có tính bản thể nào: cái Tôi như là chủ thể tuyệt đối là một chức năng logic chứ không phải là một tồn tại hiện có. Vì vậy, trong khi tôi có thể tự hình dung “một cái gì đó có thể tồn tại đon thuần như một chủ thể (chứ không phải một thuộc tính)... tôi hoàn toàn không biết biểu tượng logic này về chủ thể thuộc về sự vật dưới những điều kiện nào... do đó không hề biết khái niệm ấy thực sự có nghĩa gì không” (PPLTTT A 243/B 301). Vì vậy cái Tôi như một chủ thể chỉ là “một tiền tố đơn thuần” hay “một biểu tượng hoàn toàn trống rỗng”.

Kant cực kì nhạy cảm với sự nguy hiểm của việc đảo ngược chủ ngữ logic và những vị ngữ của nó thành bản thể và những tùy thể của môn bản thể học. Chủ thể logic của nhận thức là cái Tôi “vẫn còn lại sau khi tất cả những tùy thể (như là những thuộc tính) được tước bỏ hết” (SL §45), nhưng quá trình của bản thân sự trừu tượng hóa này không thể bảo đảm sự tồn tại của cái Tôi. Trông chờ vào việc nó đảm bảo cho sự tồn tại của cái Tôi là rơi vào sự sai lầm của võng luận, như trong võng luận thứ nhất của Tâm lý học thuần lý là võng luận sai lầm khi đi từ các tiền đề rằng: “chủ thể tuyệt đỗi của các phán đoán của ta” là bản thể, và rằng: “tôi, với tư cách là một tồn tại tư duy, là chủ thể tuyệt đỗi của tất cả những phán đoán có thể có của tôi” đến kết luận rằng: “do đó, tôi với tư cách là một tồn tại tư duy (linh hồn) là bản thể (PPLTTT A 348). Vì thế, Kant chấp nhận cogito hay “cái Tôi tư duy” như một mệnh đề về một cái tôi hay một chủ thể tuyệt đối, nhưng chống lại ergo sum hay sự suy luận mang tính võng luận rằng chủ thể này là một tồn tại bản thể.

Chủ nghĩa triệt để trong việc xem xét chủ thể trên bình diện lý thuyết của Kant được nêu rõ trong một số phương diện, nhất là đối với chủ thể thực hành. Trong những nghịch lý của PPLTTT và trong PPLTTH, Kant giả định rằng chủ thể hành động là một bản thể. Chủ thể hành động chiếm lĩnh cả vương quốc khả niệm của tự do lẫn vương quốc của tính nhân quả tự nhiên; trong tính cách khả niệm của nó, “chủ thể ấy phải được xét như là được giải phóng ra khỏi mọi ảnh hưởng của cảm năng” mặc dù những hành động của nó tạo ra những kết quả trong thế giới thường nghiệm (PPLTTT A 541/B 569). Kết luận rằng chủ thể hành động, cũng giống như chủ thể tư duy, đều chỉ là một chức năng logic chứ không có tồn tại bản thể đã được Nietzsche (1886) và Freud (1915) đưa ra. Theo nguồn cảm hứng của họ, các tác gia cuối thế kỷ XX như Foucault (1980, 1988), Lacan (1986) và Derrida (1967) đã rút ra những hệ quả của sự phân ly nguyên thủy giữa cái cogito (tôi tư duy) khỏi ergo sum (vậy tôi tồn tại) ở Kant.

Mai Thị Thùy Chang dịch

Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương

Subjekt /[zop'jekt], das; -[e]s, -e/

(Philos ) chủ thể (Ich);

subjektiv /[zơpjek'ti:f] (Adj.) (bildungsspr.)/

(thuộc) chủ thể; theo chủ thể; theo cá nhân;

Từ điển triết học HABERMAS

Chủ thể (triết học về) [Đức: Subjektsphilosophie; Anh: Subject, Philosophy of the] c Consciousness, philosophy of/Ý thức (triết học về).

TĐ-Triêt-Nguyến Hữu Liêm

Chủ Thể

[EN] subject

[DE] Subjekt

[VI] Chủ Thể

[VI] thể tính chủ động

Từ điển Prodic - KHKT - Việt - Anh

subject

chủ thể