Từ điển tổng hợp

Việt

thời gian
thời gian	Từ điển cơ điện tử ứng dụng Anh-Việt Từ điển Hàng Hải Anh-Việt Thuật ngữ TAB Chemietechnik Đức Anh Việt (nnt) Tự điển Cơ Khí Anh Việt Từ điển Nguyễn văn Tuế -- Việt-Đức Từ điển Prodic - KHKT - Việt - Anh Từ điển Lý-Hóa-Sinh-Anh-Việt Từ Điển Tâm Lý Từ điển tổng quát Anh-Việt Từ điển Công Giáo Anh-Việt Từ điển toán học Anh-Việt Từ điển Điện Lạnh Anh-Việt Thuật ngữ hành chính văn phòng Anh-Việt Từ điển KHCN Đức Anh Việt Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương Từ điển triết học Kant Tự điển Đức việt Nguyễn Văn Tuế Từ điển triết học HEGEL Thuật ngữ-TABMETALL- Đức Anh Việt Từ điển luyện kim - Anh - Việt Thuật Ngữ Âm Ngữ Trị Liệu Anh-Việt Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
thời kỳ	Từ điển Công Giáo Anh-Việt Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương Từ điển luyện kim - Anh - Việt
lần	Từ điển Prodic - KHKT - Việt - Anh Từ điển luyện kim - Anh - Việt
kỳ hạn	Từ điển cơ điện tử ứng dụng Anh-Việt
gờ	Từ điển Prodic - KHKT - Việt - Anh
Thời cơ	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
thời khắc đặt định.	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
1. Thời khắc	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
kỳ hạn 2. Chung điểm	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
giới hạn	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
cuối cùng	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
chung mạt 3. Thuật ngữ	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
danh từ chuyên môn	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
cách nói chuyên môn 4. Quan hệ	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
giao nghị 5. Điều kiện	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
điều khoản.	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
thời giờ	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
thời điểm	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
lúc	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
khoảnh khắc	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
giây phút	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
giờ	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
mải miết	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
miệt mài	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
đắm mình	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
say mê	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
dốc hết sức lực	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
giai đoạn	Tự điển Đức việt Nguyễn Văn Tuế
không gian và vĩnh hằng	Từ điển triết học HEGEL
Đại lượng cơ bản	Thuật ngữ-TABMETALL- Đức Anh Việt
chuyến	Từ điển luyện kim - Anh - Việt
định hướng khả năng nhận biết về bản thân	Thuật Ngữ Âm Ngữ Trị Liệu Anh-Việt
nơi chốn	Thuật Ngữ Âm Ngữ Trị Liệu Anh-Việt
v.v.	Thuật Ngữ Âm Ngữ Trị Liệu Anh-Việt
khoảng thời gian ~ of ebb thời gian ~ of exposure thời gian lộ sáng ~ of fall th ời gian ~ of flood thời gian ~ of period kho ả ng kéo dài của th ời kì ~ of precipitation	Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
~ rain- fall th ời gian mưa ~ of rise th ời gian ~ of sunshine th ờ i gian n ắ ng ~ of the cycle độ dài củ a chu kì ~ of the eclipse thời gian kéo dài của thiên thực insolation ~ thời gian life ~ tuổi thọ	Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
tuổi sống	Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
giờ ~ of advend th ời gian đến ~ of deposition th ời gian l ắ ng đọ ng ~ of earthquake at epicenter th ời gian động đất tâm ngoài ~ of exposure th ời gian lộ sáng ~ of high water gi ờ tri ề u cao	Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
sự đánh dấu thời gian central ~ giờ múi trung tâm Central European ~ giờ Trung Âu civil ~ giờ dân dụng clock ~ giờ theo thời kế constant ~ giờ không đổi decrete ~ giờ pháp lệnh	Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
giờ thiên văn trung bình mean solar ~ giờ mặt trời trung bình observational ~ thời gian quan trắc origin ~ thời gian phát sinh	Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
thời gian khởi đầu postglatical ~ thời kỳ sau đóng băng pyrospheric ~ thời kỳ quyển lửa recorded ~ thời điểm ghi sao đi qua relaxation ~ thời gian nghỉ ngơi	Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
thời gian giải căng	Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
thời gian xả shooting ~ thời gian nổ mìn sidereal ~ giờ thiên văn	Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
giờ sao solar ~ giờ mặt trời standard ~ giờ chuẩn standard solar ~ giờ mặt trời chuẩn summer ~ giờ mùa hè sunshine ~ thời gian chiếu sáng tralvel ~ thời gian truyền true ~ giờ thực uniform sidereal ~ giờ sao quốc tế	Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
giờ sao đồng nhất unit ~ đơn vị thời gian universal ~ giờ quốc tế	Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
giờ trung bình Greenwich West European ~ giờ Tây Âu winter ~ giờ mùa đông zone ~ giờ khu vực drilling ~ thời gian khoan pulling-out ~ for drillpipe thời gian kéo ống khoan lên	Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt

không gian và thời gian
không gian và thời gian	Từ điển triết học Kant
không gian	Từ điển triết học Kant
thời gian	Từ điển triết học Kant

Anh

thời gian
time	Từ điển cơ điện tử ứng dụng Anh-Việt Từ điển Hàng Hải Anh-Việt Thuật ngữ TAB Chemietechnik Đức Anh Việt (nnt) Tự điển Cơ Khí Anh Việt Từ điển Prodic - KHKT - Việt - Anh Từ điển Lý-Hóa-Sinh-Anh-Việt Từ điển tổng quát Anh-Việt Từ điển Công Giáo Anh-Việt Từ điển toán học Anh-Việt Từ điển KHCN Đức Anh Việt Từ điển triết học Kant Từ điển triết học HEGEL Thuật ngữ-TABMETALL- Đức Anh Việt Từ điển luyện kim - Anh - Việt Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
Duration	Từ điển Điện Lạnh Anh-Việt Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt
date	Từ điển cơ điện tử ứng dụng Anh-Việt
critical time	Từ điển Prodic - KHKT - Việt - Anh
time	Từ điển Prodic - KHKT - Việt - Anh
kairos	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
term	Từ điển Công Giáo Anh-Việt
space and eternity	Từ điển triết học HEGEL
base quantity	Thuật ngữ-TABMETALL- Đức Anh Việt
orientation	Thuật Ngữ Âm Ngữ Trị Liệu Anh-Việt

không gian và thời gian
space and time	Từ điển triết học Kant
space	Từ điển triết học Kant
time	Từ điển triết học Kant

Đức

thời gian
Zeit	Thuật ngữ TAB Chemietechnik Đức Anh Việt (nnt) Từ điển KHCN Đức Anh Việt Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương Từ điển triết học Kant Từ điển triết học HEGEL Thuật ngữ-TABMETALL- Đức Anh Việt
anetwwenden	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
StundedesPan	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
frönen	Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
Gliedersatz	Tự điển Đức việt Nguyễn Văn Tuế
raum	Từ điển triết học HEGEL
ewigkeit	Từ điển triết học HEGEL
Basisgröße	Thuật ngữ-TABMETALL- Đức Anh Việt

không gian và thời gian
raum und zeit	Từ điển triết học Kant
raum	Từ điển triết học Kant
zeit	Từ điển triết học Kant

Pháp

thời gian
Temps	Từ Điển Tâm Lý Từ này chỉ có tính tham khảo!
Temporalité	Từ Điển Tâm Lý Từ này chỉ có tính tham khảo!

Chuyên ngành chất dẻo (nnt)
:: Die Abkühlzeit und damit Zykluszeit.	:: Thời gian làm nguội và thời gian chu trình.
Härte- bzw. Zykluszeit	Thời gian hóa cứng hay thời gian chu kỳ
Chuyên ngành CN Hóa (nnt)
Zeit, Zeitspanne, Dauer	Thời gian, khoảng thời gian
Zeit (Heizzeit)	Thời gian (thời gian nung)
Verzögerungszeit, Zeitkonstante	Thời gian trễ, hằng số thời gian
Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương
die Zeit stoppen	bấm giờ.
die Zeit scheint stillzustehen	thời gian như ngừng trôi
im Laufe der Zeit	trong khoảng thời gian
(Spr.) die Zeit heilt alle Wunden	thời gian sẽ chữa lành mọi vết thương
(Spr.) Zeit ist Geld	thời giờ là tiền bạc
(Spr.) kommt Zeit, kommt Rat	theo thài gian sẽ tìm ra cách giải quyết vấn đề
mit der Zeit	dần dần, theo thời gian
für Zeit und Ewigkeit (geh.)	mãi mãi.
um diese Zeit	vào lúc này
vor der Zeit	trước giờ hẹn, trước thời điểm ấn định, trước hạn
die Stunde der Rache	giờ báo thù
die Gunst der Stunde nutzen	tận dụng thời cơ
seine große Stunde war gekom men	cơ hội của hắn đã đén
die Stunde null	giây phút quyết định, thời khắc lịch sử
in zwölfter Stunde	trong giây phút cuối
von Stund an (geh. veraltend)	kể từ giờ phút này.

Từ điển Khoa học trái đất Anh-Việt

duration

thời gian, khoảng thời gian ~ of ebb thời gian [dòng triều rút, triều ròng] ~ of exposure thời gian lộ sáng ~ of fall th ời gian [tri ều rút, l ũ rút] ~ of flood thời gian [triều dâng, lũ lên] ~ of period kho ả ng kéo dài của th ời kì (địa chất) ~ of precipitation, ~ rain- fall th ời gian mưa ~ of rise th ời gian [tri ều dâng, lũ lên] ~ of sunshine th ờ i gian n ắ ng ~ of the cycle độ dài củ a chu kì ~ of the eclipse thời gian kéo dài của thiên thực insolation ~ thời gian [nắng, phơi nắng] life ~ tuổi thọ, tuổi sống

time

thời gian; giờ ~ of advend th ời gian đến ~ of deposition th ời gian l ắ ng đọ ng ~ of earthquake at epicenter th ời gian động đất tâm ngoài ~ of exposure th ời gian lộ sáng (của ảnh) ~ of high water gi ờ tri ề u cao, gi ờ nước lên ~ of moon' s transit gi ờ mặt trăng của kinh tuyến ~ of one complete oscillation th ờ i gian của một giao động toàn phần ~ of periastron passage gì ơ đi qua điểm cận tinh ~ of perihelion passage gi ờ đi qua điểm cận nhật ~ of transit th ời gian truyền (củ a sóng trấn động ) ~ of travel thời gian truyền sóng ~ of vibration th ời gian giao độ ng absolute ~ thời gian tuyệt đối apparent giờ thực (thiên văn) apparent sidereal ~ giừp sao biểu kiến apparent solal ~ giờ mặt trời biểu kiến arrival ~ thời gian đến của sóng astronomical ~ giờ thiên văn ~ break thời điểm bùng n ổ, sự đánh dấu thời gian central ~ giờ múi trung tâm Central European ~ giờ Trung Âu civil ~ giờ dân dụng clock ~ giờ theo thời kế constant ~ giờ không đổi decrete ~ giờ pháp lệnh, giờ chuẩn deflection ~ giờ lệnh delay ~ thời gian trễ developing ~ thời gian hiện (ảnh) disintegration ~ thời gian phân huỷ dissociation ~ giờ phân ly Eastern European ~ giờ Đông Âu exposure ~ thời gian lộ quang fixed ~ thời gian xác định geographic(al) local ~ giờ địa lý địa phương Greenwich apparent ~ giờ biểu kiến (theo) Greenwich Greenwich standard ~ giờ chuẩn Greenwich legal ~ giờ hợp pháp life ~ thời gian sống ~ line đường th ời gian local ~ giờ địa phương local apparent ~ giờ biểu kiến địa phương local sidereal ~ giờ sao địa phương local solal ~ giờ mặt trời địa phương local true ~ giờ thực địa phương lunar ~ giờ mặt trăng mean ~ giờ trung bình mean sidereal ~ giờ sao trung bình, giờ thiên văn trung bình mean solar ~ giờ mặt trời trung bình observational ~ thời gian quan trắc origin ~ thời gian phát sinh, thời gian khởi đầu postglatical ~ thời kỳ sau đóng băng pyrospheric ~ thời kỳ quyển lửa recorded ~ thời điểm ghi sao đi qua relaxation ~ thời gian nghỉ ngơi, thời gian giải căng, thời gian xả shooting ~ thời gian nổ mìn sidereal ~ giờ thiên văn, giờ sao solar ~ giờ mặt trời standard ~ giờ chuẩn standard solar ~ giờ mặt trời chuẩn summer ~ giờ mùa hè sunshine ~ thời gian chiếu sáng tralvel ~ thời gian truyền true ~ giờ thực uniform sidereal ~ giờ sao quốc tế, giờ sao đồng nhất unit ~ đơn vị thời gian universal ~ giờ quốc tế, giờ trung bình Greenwich West European ~ giờ Tây Âu winter ~ giờ mùa đông zone ~ giờ khu vực drilling ~ thời gian khoan pulling-out ~ for drillpipe thời gian kéo ống khoan lên

Thuật Ngữ Âm Ngữ Trị Liệu Anh-Việt

orientation

(sự) định hướng khả năng nhận biết về bản thân, nơi chốn, thời gian, v.v.

Từ điển luyện kim - Anh - Việt

time

thời gian, lần, chuyến, thời kỳ

Thuật ngữ-TABMETALL- Đức Anh Việt

Zeit,Basisgröße

[EN] Time, base quantity

[VI] Thời gian, Đại lượng cơ bản

Từ điển triết học HEGEL

Thời gian, Không gian và Vĩnh hằng (sự) [Đức: Zeit, Raum, Ewigkeit; Anh: time, space and eternity]

Các quan niệm của Hegel về không gian, thời gian, vĩnh hằng hàm ổn người Hy Lạp cổ đại nhiều không kém gì các triết gia cận đại. Trong Đối thoại Timaeus, Plato xem không gian (chora) là một “vật chứa” trong đó genesis (“sự biến dịch”) của các sự vật vật chất diễn ra (đối lập với các HÌNH THỨC/MÔ THỨC hay các Ý NIỆM là nguyên mẫu của chúng). Trong Vật lý học, Aristoteles tập trung vào vị trí (topos) được chiếm bởi một vật thể: nó không đồng nhất với vật thể, vì vật thể có thể thay đổi vị trí của nó; nó là GIỚI HẠN bất động trực tiếp của vật thể được chứa đựng”. Trong Cộng hòa, Plato nói về “hành trình linh hồn đi lên vị trí khả niệm [noeton topon] ”. Trong thuyết Plato sau này, vị trí này trở thành “vị trí của các mô thức”, và đôi khi được đặt ngang hàng với tinh thần của Thượng Đế. Giống như “không gian lô-gíc” của Wittgenstein, nó là sự tương tự về không gian của “cái vĩnh hằng”.

Sự phân biệt giữa thời gian (chronos) và sự vĩnh hằng (airon) là mặc nhiên nơi Parmenides, người đã phủ nhận sự “biến dịch”, và vì thế, phủ nhận quá khứ và tương lai, bằng cách cho rằng mọi vật là đồng thời trong cái hiện tại. Trong Timaeus của Plato, và trong thuyết Plato-mới nói chung, thời gian là một “hình ảnh chuyển động [eikon] của cái vĩnh hằng”. Cái vĩnh hằng là đặc trưng của các mô thức; nó là phi thời gian, và loại trừ sự sử dụng các động từ ở thì quá khứ và thì tương lai. Thời gian được đồng nhất hóa với sự xoay vòng theo định kỳ của khối thiên cầu, được khởi động bởi đấng hóa công thần thánh (Demiurge). Đối thoại Parmenides của Plato nêu ra những câu đố về thời gian, ví dụ, vị thế của “cái bây giờ” (to nun), cái khoảnh khắc hay cái hiện tại dồn vào một điểm. Quyển đối thoại này ảnh hưởng đến cách giải quyết của Hegel về thời gian, cũng như cách giải quyết của Aristoteles.

Quyển Vật lý học của Aristoteles nghi ngờ thực tại của thời gian, vì hiện tại thì mỏng manh quá đỗi, còn quá khứ và tương lai thì không hiện hữu lúc này. Ông bác bỏ việc đồng nhất hóa thời gian với vận động, nhưng gắn nó một cách mật thiết với vận động, nhất là với vận động đều, vận động vòng tròn: thời gian là “con số biến đổi giữa thời điểm trước và thời điểm sau”. Vì không thừa nhận các mô thức siêu việt [của Plato], Aristoteles bỏ qua sự phân biệt giữa thời gian và sự vĩnh hằng: aion, ngay cả khi được áp dụng cho Thượng Đế, là độ dài thời gian vô tận, chứ không phải là cái vĩnh hằng phi thời gian. Nhưng sự phân biệt này còn tồn tại đến thời hiện đại, qua tư tưởng của phái Plato-mới và tư tưởng thời trung đại.

Vào thời Hegel, không gian (Raum) và thời gian (Zeit) thường được xem xét cùng nhau. Có bốn quan niệm được phổ biến rộng rãi về thời gian và không gian:

(1) Không gian và thời gian mỗi thứ là một sự vật, trong đó các sự vật khác được chứa đựng. Quan niệm này gắn với Newton.

(2) Không gian và thời gian là những thuộc tính của sự vật, một quan niệm gần với quan niệm của Aristoteles.

(3) Không gian và thời gian là các QUAN HỆ giữa các sự vật, một quan niệm do Leibniz khai mào.

(4) Không gian và thời gian là “những mô thức của cảm năng của chúng ta” và vì thế là “Ý THỂ siêu nghiệm”; ta áp đặt chúng lên các TRựC QUAN của ta. Chỉ có các hiện tượng, chứ không phải các vật-tự-thân, tồn tại trong không gian và thời gian. Đây là quan niệm của Kant.

Kant cho rằng quan niệm của ông giải quyết được các vấn đề (“các nghịch lý”): thế giới là HỮU HẠN hoặc VÔ HẠN trong không gian và thời gian: nếu không gian và thời gian chỉ mang tính ý thể (ideal), câu trả lời là “không hữu hạn cũng không vô hạn”. Quan niệm rằng thực tại là vĩnh hằng (ewig) một cách phi thời gian, và rằng thời gian là một mô thức mà ta áp đặt lên nó bị thách thức bởi Schelling trong Die Weltalter/ Các thời đại của thế giới, được viết vào năm 1811, nhưng sau khi ông mất mới được xuất bản. Theo Schelling, thời gian không phải là một môi trường thuần nhất, mà là cố hữu, và được phân thù trong các sự vật và sự kiện trong nó: “mọi thứ đều có thời gian của nó... thời gian không phải là một nguyên tắc ngoại tại, hoang dã và vô cơ, mà là một nguyên tắc nội tại trong cái lớn và trong cái nhỏ, luôn mang tính toàn bộ và hữu cơ”. (Chúng ta có thể quảng diễn như thế này: nhờ nguyên tắc về HẠN ĐỘ, bản tính hay CHÂT của một sự vật xác định không chỉ kích thước của nó, mà còn xác định nó kéo dài bao lâu và thời khoảng của các pha khác nhau của nó). Sự vĩnh hằng thực sự (Ewigkeit), theo ông, không phải là “sự vĩnh hằng loại trừ toàn bộ thời gian, mà là sự vĩnh hằng chứa bản thân thời gian (thời gian vĩnh hằng) phục tùng chính nó. Sự vĩnh hằng thực sự là việc vượt qua của thời gian”. Trong giai đoạn này, Schelling giữ một quan niệm phản-Newton và phản-Kant về không gian.

Hegel xem không gian và thời gian là mối quan tâm của triết học Tự NHIÊN, chứ không phải của Lô-gíc học, và ông bàn luận chúng trong các bài giảng ở Jena về triết học tự nhiên và nhất là trong BKTII (§§254- 61). Nghiên cứu của ông về không gian và thời gian hoàn toàn khác với nghiên cứu của Kant, được ông phê phán trong LSTH. Khác với Kant, ông xem không gian và thời gian không phải là các mô thức của cảm năng, phân biệt với các phạm trù của GIÁC TÍNH, mà là những biểu hiện cơ bản nhất của KHÁI NIỆM trong tự nhiên. Vì thế, ông cố tìm ra nguồn gốc khái niệm của không gian và thời gian và những đặc điểm chính của chúng, ví dụ: ba chiều của không gian và thời gian (quá khứ, hiện tại và tương lai). Nhưng khác với cách làm của Kant, việc truy tìm nguồn gốc tiên nghiệm của ông không bó hẹp vào không gian và thời gian: ông tiếp tục truy nguyên về mặt khái niệm vị trí (Ort) của vật thể, bản thân các vật thể, và vận động. Vì ông cho rằng không gian và thời gian bao hàm lẫn nhau, nên đôi khi ông được người ta cho là người đã tiên đoán cho học thuyết của H. G. Well và Minkowski rằng thời gian là chiều thứ tư. Nhưng quan niệm của Hegel phụ thuộc nhiều hơn vào các sự kiện quen thuộc như sự đo lường thời gian, và tri giác của ta về sự trôi qua của thời gian, đòi hỏi phải có sự vận động trong không gian, nhất là của các thiên thể.

Trong Sein und Zeit/Tồn tại và Thời gian (1927), Heidegger cho rằng Hegel đã tái tạo trong các yếu tố căn bản quan niệm của Aristoteles về thời gian, và đã xem thời gian là một thể liên tục thuần nhất được cấu tạo bởi dòng chảy của “cái bây giờ” (das Jetzt), đặt tiêu điểm vào thời gian của các khoa học tự nhiên và bỏ qua thời gian của kinh nghiệm con người. Kojève và Koyré cho rằng khi Hegel nói rằng thời gian là “bản thân khái niệm đang hiện hữu (daseiende) (HTHTT, Lời Tựa, V.V.), ông nối kết “khái niệm” với chủ thể người và dự đoán quan niệm của Heidegger rằng thời gian trước hết là thời gian của sự quyết định và HÀNH ĐỘNG và rằng tương lai, vì thế, là đi trước quá khứ và hiện tại. Nhưng điều mà Hegel thực sự muốn nói là thế này: nhờ cấu trúc khái niệm của chúng (tức khái niệm) và những MÂU THUÂN bao hàm trong nó, các thực thể hữu hạn PHÁT TRIỂN, biến đổi, mất đi và sinh ra các thực thể khác. Những biến đổi như thế tất yếu phải có thời gian, và nếu không có chúng thì sẽ không có thời gian. Vì thế, thời gian là “khái niệm đang hiện hữu” (cf. BKTII, §258A). Quan niệm này gần với quan niệm của Schelling.

Thời gian, do đó, là nội tại trong các sự vật hữu hạn, chứ không phải là một mô thức được áp đặt cho chúng. Nhưng Hegel cũng xem sự vĩnh hằng phi-thời gian là cái đi trước thời gian. Bản thân khái niệm và TINH THẨN vươn lên khái niệm là vĩnh hằng, chứ không mang tính thời gian (BKTII, §258 và A.). Đây là lý do tại sao (giống như Fichte và Kant trong Sự cáo chung của mọi vật, nhưng khác với Schelling) Hegel không thể gán sự BẤT TỬ đích thực cho tinh thần.

BKT II chủ yếu xem xét khái niệm về thời gian trong các khoa học tự nhiên, nhưng BKT III lại chứa nhiều nhận xét về tâm lý học về tri giác-thời gian (§448 và A chẳng hạn). Trong LSTH, V.V., Hegel sử dụng ý niệm về thời gian lịch sử (và, trong MH, về thời gian của một bản nhạc chẳng hạn) không thuần nhất, mà được phân thù thành những pha hay giai đoạn: lịch sử thế giới là “sự phô bày (Auslegung) của tinh thần trong thời gian”. Nhưng ông không gán cho tương lai tính ưu tiên nào. Triết học thực chất là hồi cố, giới hạn vào việc hiểu quá khứ và hiện tại. Chúng ta không thể nhìn thấy trước hay quy định trước cho tương lai, và vì thế nên hòa giải bản thân mình với hiện tại (Gegenwart). Ông đồng ý với Epicurus rằng tương lai không phải là mối quan tâm của chúng ta. Học thuyết này bị Kierkegaard bác bỏ vì cho rằng trong khi đời sống được “hiểu ngược về sau” thì nó phải “được sống hướng về trước”. Nhưng nó lại dính dáng với quan niệm của Hegel rằng hành động không phải là sự lựa chọn giữa những cái thay thế khả hữu tương đương, mà tuân theo những chuẩn mực của ĐỜI SỐNG ĐẠO ĐỨC.

Trong “Ousia và Gramme’, nghiên cứu của Heidegger về Aristoteles bị Derrida phê phán, vì cho rằng cả quan niệm của Aristoteles về thời gian lẫn ảnh hưởng sau này của nó là phức tạp và đa diện hơn Heidegger nghĩ. Điều này cũng đúng đối với quan niệm của Hegel về thời gian.

Đinh Hồng Phúc dịch

Tự điển Đức việt Nguyễn Văn Tuế

Gliedersatz /m -es, -Sätze (văn phạm)/

thời gian, giai đoạn; Glieder

Từ điển triết học Kant

Thời gian [Đức: Zeit; Anh: time]

Xem thêm: Cảm năng học, Loại suy của kinh nghiệm (các), Liên tục (sự, tính), Bất tử (Sự, Tính), Vô tận (cái, tính), Giác quan bèn trong, Trực quan, Niệm (thức thuyết), Không gian và Thời gian, Tiếp diễn (sự),

Sự khảo sát vấn đề thời gian của Kant diễn ra trong khuôn khổ truyền thống tư tưởng cổ đại mà sự khó hiểu của nó, từ xa xưa ấy, đã ảnh hưởng đến những phê phán của ông dành cho các lý thuyết hiện đại của Leibniz, Locke và Newton. Tưong tự, quan niệm của ông về ý nghĩa hiện sinh và luân lý của thời gian chịu ảnh hưởng lối tư biện Kitô giáo, và những vai trò quan trọng của nó bởi sự bất tử linh hồn và sự quy trách nhiệm đối với hành động. Dĩ nhiên không thể tách biệt hai chiều kích thời gian vật lý và thời gian luân lý, mặc dù có vẻ như Kant đã phân biệt dứt khoát thời gian vật lý được bàn đến trong PPLLTT với thời gian luân lý trong PPLTTH.

Những quan điểm dị biệt về bản chất của thời gian của Platon và Aristoteles có ý nghĩa hết sức to lớn đối với sự phát triển sau này của triết học về thời gian. ít gieo ảnh hưởng lên truyền thống, nhưng lại quan trọng với Kant, là lập trường được cho là của Epicurus. Sự tiếp nhận những cuộc tranh luận thời cổ đại của các triết gia trung cổ được Augustinus đào sâu thêm trong tác phẩm Confessions (Tự thuật, 1960). Một cách thô thiển nhất, những khác biệt nổi bật đó trong các định nghĩa khác nhau về thời gian bao hàm mối quan hệ giữa thời gian và vĩnh cửu, và giữa thời gian và vận động. Platon ủng hộ luận cứ của Pythagoras - phân biệt giữa thời gian giới hạn và không giới hạn, hay vô tận. Trong đối thoại vũ trụ luận Timaeus, ông nói về thời gian như một “hình ảnh vận động của vĩnh cửu”, phân biệt giữa thời gian vĩnh cửu “yên nghỉ trong sự thống nhất” và thời gian của “những trạng thái tác động đến các sự vật vận động và khả giác mà nguyên nhân là sự sinh thành” (Platon, 1961, 37d, e). Trong khi Platon bắt đầu với thời gian vĩnh cửu và nhìn thấy các sự kiện nhất thời như được định hướng về nó, thì Aristoteles bắt đầu với cái bây giờ, và xem thời gian như một tùy thể của vận động sinh ra từ kinh nghiệm về cái trước và cái sau: “Khi ta tri giác một “cái trước” và một “cái sau”, thì ta nói rằng ở đó có thời gian. Vì thời gian đon giản là thế này - số lượng vận động liên quan đến “trước” và “sau” (1941, 219b, 1 - 2). Lập trường của Epicurus, được Diogenes Laertius thuật lại (1925, Quyển X), xem thời gian như một cảm giác trực tiếp (hoặc theo thuật ngữ của Kant, một “trực quan”) vốn phân biệt với sự dự đoán hay prolepsis nhờ không được tạo nên từ các cảm giác tiếp diễn mà nhờ được chúng làm điều kiện tiên quyết.

Trong The Six Enneads [Sáu tác phẩm của Plotinus] Plotinus biện hộ một cách tinh vi cách hiểu của Platon về thời gian và khẳng định rằng thời gian độc lập với vận động, nhưng có thể được đo lường bằng vận động (Xem Plotinus, 1971, Ennead thứ ba, VII, 12). Ở đây thời gian được bàn luận không chỉ bằng sự vận động, mà dựa vào một sự loại suy (nếu quả như thế) của sự sống. Một mặt nó là vĩnh cửu được thể hiện như “sự sống bất động mãi mãi và luôn chứa đựng nội dung phổ quát (thời gian, không gian và các hiện tượng) trong sự hiện diện thực tại” (Ennead thứ ba, VII, 3) và mặt khác nó được hiểu là thời gian của trước đây, bây giờ, và sau đó như “tiến trình liên tục của cái mới... được chứa đựng trong sự dị biệt hóa của sự sống” (Ennead thứ ba, VII, 11). Những đề tài này, cùng với việc nhấn mạnh đến kinh nghiệm của linh hồn, được Augustinus tiếp thu trong Quyển XI của tác phẩm Tự thuật “Thời gian và Vĩnh cửu” nhưng sửa đổi thành một suy ngẫm về sự trải nghiệm thời gian của linh hồn và về vai trò của linh hồn trong đo lường thời gian. Cùng với nó, vấn đề thời gian vật lý được chuyển hướng theo vấn đề kinh nghiệm thời gian, và cùng với nó là những chủ đề về ký ức dĩ vãng, thất vọng trong hiện tại và hy vọng vào tương lai.

Những khó khăn nảy sinh do các khái niệm thời gian vật lý và thời gian luân lý vẫn tiếp tục tồn tại trong các công trình của Descartes và các nhà phê phán như Leibniz, Locke và Newton. Khái niệm thời gian của Descartes phân biệt giữa thời khoảng (duration) và thời gian. Thời khoảng được mô tả như một “phương thức nhờ đó ta quan niệm về sự vật trong chừng mực nó tiếp tục tồn tại” (Descartes, tr. 24), trong khi thời gian đóng vai trò như là một cách đo lường vận động “chỉ có trong trí của ta”. Thời khoảng là một thuộc tính hay phương thức của sự tồn tại của sự vật, trong khi thời gian là phương thức chủ quan được dùng để đo lường vận động, mà thời khoảng thì được xem là có trước thời gian.

Locke cũng nhấn mạnh đến thời khoảng; ông xem thời gian và vĩnh cửu như hai phương thức đơn giản của nó và truy nguyên thời khoảng đến tận “một trong những nguồn gốc của tri thức của ta, nghĩa là, cảm giác và phản tư” (Locke, 1976, tr. 90), trong trường hợp này là “sự phản tư về những hiện tượng của nhiều ỷ niệm lần lượt diễn ra trong tâm trí ta”. Sự phản tư này làm nảy sinh ý niệm về thời khoảng, và những khoảng ngừng giữa sự xuất hiện hai ý niệm tiếp diễn nhau là thời khoảng; bởi vì ta có ý thức về sự hiện hữu của chính ta trong khi suy tưởng những ý niệm tiếp tục này, ta có thể gọi sự liên tục tồn tại của bản thân ta và của người khác là “thời khoảng”.

Leibniz lẫn Newton phản đối khuynh hướng duy danh vốn gắn với sự lệ thuộc của thời gian đối với thời khoảng. Dường như Newton phục hồi quan niệm của Platon về thời gian khi ông phân biệt giữa thời khoảng, được ông định nghĩa là “thời gian tuyệt đối, đích thực, và có tính toán học”, mà từ chính nó, và từ bản tính riêng của mình, nó trôi chảy đều đều không liên quan đến bất cứ cái gì bên ngoài” và “thời gian tương đối, biểu kiến và thông thường” vốn là thước đo của thời khoảng nhờ vào vận động” (Newton, 1687, tr. 8). Trong New Essays [Các tiểu luận mới] Leibniz phê phán Locke đã tiền giả định một định nghĩa về thời gian khi mô tả sự tiếp diễn; Leibniz lập luận chống lại Locke rằng “một chuỗi tri giác làm nảy sinh ý niệm về thời khoảng trong ta, nhưng nó không tạo ra thời khoảng” (Leibniz, 1765, tr. 152). Nhưng, khi trao đổi thư từ với Clarke, ông cũng phê phán quan điểm thời gian tuyệt đối của những người theo trường phái Newton. Leibniz tiến hành hai hướng phê phán bằng cách xem thời gian như một “trình tự của những cái tiếp diễn”; tức là, thời gian là tương đối trong chừng mực nó là một “trình tự” nhưng không phải là một cấu trúc, và khách quan trong chừng mực nó là một trình tự tất yếu. Lập trường này được Wolff (1719) phát triển thành một khảo sát về thời gian, theo đó thời gian được xem như một tri giác cảm tính, mù mờ về một trình tự thuần lý.

Sự phát triển quan niệm của Kant về thời gian diễn ra trong khuôn khổ những cuộc tranh luận được phác thảo ở trên. Trong THTN, Kant coi thời gian là một khái niệm có thể phân tích thành từng phần, khái niệm ấy không mở ra cho một định nghĩa thực, mà chỉ cho một định nghĩa danh nghĩa. Do vậy, khảo cứu của ông vẫn còn nằm trong phạm vi quan niệm của Wolff về thời gian vốn xem thời gian như một khái niệm mù mờ mà trong chừng mực nào đó có thể được làm cho sáng tỏ. Tuy nhiên, ta chỉ có thể có một định nghĩa danh nghĩa - tức là một phân tích về những phương cách trong đó chữ “thời gian” có thể được sử dụng - chứ không phải một định nghĩa thực, tức là, một định nghĩa về bản tính của thời gian. Trước lúc viết LA, Kant vẫn còn khẳng định rằng thời gian không thể có được định nghĩa thực cho dù lý lẽ biện minh cho lập trường này đã thay đổi tính chất của nó. Ông không còn xem thời gian là một khái niệm mù mờ, cũng không xem nó là một cái gì có thực. Thay vì vậy, ông khai triển một quan niệm mới về thời gian. Quan niệm này không chỉ bác bỏ quan niệm của Locke cho rằng thời gian dẫn xuất từ cảm giác và phản tư mà còn bác bỏ những lập luận về “tính thực tại khách quan của thời gian” của trường phái Newton lẫn “Leibniz và những người theo quan điểm của ông” (LA §14).

Ông trình bày lý thuyết mới của mình về thời gian dưới hình thức bảy luận đề phân biệt với các lập trường khác bằng cách định nghĩa thời gian như một trực quan. Luận đề thứ nhất cho rằng “thời gian không khởi sinh từ mà được tiền giả định bởi các giác quan” (LA §14), và mặc nhiên đồng ý với quan niệm của Leibniz cho rằng sự dẫn xuất của thời gian từ sự tiếp diễn theo Locke là một điệp nguyên luận (petitio principii). Luận đề thứ hai công kích quan điểm cho rằng thời gian là một khái niệm của những người theo triết học Leibniz: “Bạn quan niệm mọi sự vật thực tồn được thiết định trong thời gian, chứ không được bao hàm dưới một khái niệm chung về thời gian, tức trong một đặc điểm chung” (sđd). Điều đó có nghĩa là, theo luận đề thứ ba, thời gian là một trực quan, theo đó, vì có trước cảm giác nên trực quan đó là trực quan thuần túy. Luận đề thứ tư cho rằng thời gian là một đại lượng liên tục, và rằng các khoảnh khắc của thời gian không phải là các thành phần của thời gian, “mà là những ranh giới ngăn cách nhau bởi thời gian”. Trong luận đề thứ năm, và là luận đề gây tranh cãi nhất, Kant khẳng định rằng “thời gian không phải là một cái gì khách quan và thực tồn” (sđd), không là một bản thể, không là một tùy thể, cũng không là một tương quan. Nhằm chủ yếu chống lại những người theo trường phái Newton lẫn trường phái Leibniz, luận đề này cho rằng thời gian là một điều kiện chủ quan “nhờ bản tính của trí tuệ con người, cần thiết cho việc phối kết mọi sự vật khả giác theo đúng quy luật cố định” (sđd). Nhưng mặc dù nó không thực tồn lẫn không khách quan, nó cũng không đon thuần là chủ quan theo nghĩa của Locke bởi vì nó là một hình thức phối kết đi trước các đối tượng của giác quan mà nó phối kết. Luận đề thứ sáu, và suy ra từ nó, thời gian không đon thuần là tưởng tượng, nhưng nó cung cấp điều kiện duy nhất nhờ đó các đối tượng của các giác quan có thể được phối kết. Nó “có tính nền tảng và nguyên thủy” và, theo từ ngữ của luận đề thứ bảy, là “nguyên tắc mô thức đầu tiên một cách tuyệt đối của thế giới cảm tính, mà nếu không có nó trực quan của ta về các đối tượng của giác quan sẽ không thể có được” (sđd).

Trong phần “Cảm năng học Siêu nghiệm” của PPLTTT, những thức nhận về bản tính của thời gian được nói đến trong LA được phát triển và làm rõ thêm. Cũng như khi luận về không gian, Kant đưa ra một khảo sát siêu hình học và một khảo sát siêu nghiệm về thời gian: khảo sát siêu hình học là sự hình dung về những gì thuộc về một khái niệm thời gian “như là được mang lại một cách tiên nghiệm (a priori)” (PPLTTT A 23/B 38), là cắt nghĩa thời gian như một nguyên tắc “từ đó có thể hiểu được khả thể của các nhận thức tổng hợp tiên nghiệm khác” (B 41). Khảo sát siêu hình học gồm năm luận điểm, mà đường hướng lập luận chủ yếu là đi theo lập luận trong LA. Trước hết, thời gian không phải là một khái niệm thường nghiệm rút ra từ kinh nghiệm, mà là điều kiện tiên quyết cho kinh nghiệm: “Chỉ trên tiền giả định ấy về thời gian ta mới có thể hình dung cho ta một số sự vật như đang tồn tại trong cùng một thời gian (đồng thời) hoặc trong các thời gian khác nhau (kế tiếp nhau)” (A 30/B 46). Theo luận điểm thứ hai, thời gian là tiên nghiệm và là “nền móng cho mọi trực quan” (A 31/B 46). Các nguyên tắc tất nhiên (apodeictic) về các mối quan hệ trong thời gian, theo luận điểm thứ ba, đều dựa trên tính tất yếu tiên nghiệm này của thời gian và không được rút ra từ kinh nghiệm. Đây là bước hệ trọng trong việc cải tiến luận cứ về các nguyên tắc được khai triển trong “Học thuyết Siêu nghiệm về Phán đoán”. Luận điểm thứ tư cho rằng thời gian không có thuộc tính thâu gồm (subsumptive) của khái niệm, qua đó các đối tượng được tập hợp lại dưới một thuật ngữ chung, mà đúng hơn là những thuộc tính của một trực quan phối kết các đối tượng vào trong một trực quan cá biệt. Với luận điểm thứ năm, Kant xử lý vấn đề thời gian vô tận hay thời gian vô giới hạn từng làm bận tâm các triết gia kể từ Platon: ông đồng ý rằng thời gian là vô giới hạn, và rằng những đại lượng nhất định của thời gian “chỉ có thể có được bằng những sự giới hạn của một thời gian duy nhất làm nền tảng” (A 33/B 50), nhưng ông không định vị thời gian vô giới hạn này nơi thiên cung mà nơi “giác quan bên trong” làm nền tảng cho mọi hiện tượng trong những thời gian nhất định (A 33/B 50).

Mặc dù Kant gộp chung không gian và thời gian để bàn luận trong phần “Cảm năng học siêu nghiệm”, ông dành cho thời gian vai trò cơ bản hơn trong sự xác định kinh nghiệm. Việc làm cho các khái niệm của giác tính thích ứng với các hiện tượng do các mô thức của trực quan mang lại được bàn luận dưới tên gọi “giác quan bên trong” hay thời gian. Các niệm thức và các nguyên tắc có thể được hiểu, tuy sơ sài, như những hình thức thích ứng về mặt thời gian của các phạm trù. Các phạm trù đó thiết lập những kiểu mẫu của sự phối kết trực quan và sự thâu gồm khái niệm vốn tạo nên kinh nghiệm. Chiều kích thời gian tất yếu của kinh nghiệm con người là cơ sở để Kant nhấn mạnh đến bản tính chủ quan của thời gian, và từ đó nó gộp chung hai vấn đề lý thuyết và thực hành. Sự “thương thảo” luân lý về ham muốn của con người không thể tách rời khỏi tính chất hữu tận của đời sống con người, mà kinh nghiệm hình thành bởi một mạng lưới chằng chịt của ký ức, hy vọng và sợ hãi. Để bảo lãnh cho các phương diện của kinh nghiệm thời gian này, Kant định đề hóa “sự bất tử” (của linh hồn) trong PPLTTH như điều kiện duy nhất có thể cung cấp đủ “điều kiện thiết yếu về mặt thực hành của một thời khoảng cho sự thực hiện trọn vẹn quy luật luân lý” (tr. 133, tr. 137). Chủ trương này liên tục bị chỉ trích bởi các triết gia thế kỷ XIX và thế kỷ XX, đặc biệt là Nietzsche (1886) và Heidegger (1927); hai ông đã nhận ra những hậu quả từ việc Kant mở rộng sự hạn chế của thời gian lý thuyết sang những giới hạn của kinh nghiệm hữu tận của con người đối với sự phản tư về hành động và trách nhiệm trong triết học thực hành.

Mai Sơn dịch

Không gian và thời gian [Đức: Raum und Zeit; Anh: space and time]

Xem thêm: Cảm năng học, Bên đối ứng không đồng dạng, Trực quan, VỊ trí, Niệm thức, Cảm năng,

Không gian và thời gian được bàn chung trong phần ba của LA như là các nguyên tắc của mô thức về thế giới cảm tính. Chúng là “các Sổ đồ và các điều kiện của những gì là cảm tính trong nhận thức của con người” (§13) và cấu thành yếu tố mô thức của cảm năng. Kant lập luận rằng thời gian và không gian là “những trực quan thuần túy” (§14): là “thuần túy” trong chừng mực chúng được tiền giả định [là có sẵn] trong cảm giác về các sự vật, và như vậy không thể được “rút ra từ những cảm giác bên ngoài” (§15), và là “các trực quan” vì chúng “phối kết” các đối tượng của giác quan nhưng không thâu gồm các đối tượng này theo phưong cách của các khái niệm. Với lập luận như vậy, Kant đã có thể phân biệt được nghiên cứu của mình về không gian và thời gian với quan điểm duy nghiệm là quan điểm cho rằng chúng được rút ra từ các đối tượng của giác quan, với quan điểm duy lý là quan điểm cho rằng chúng là những tri giác mù mờ về một trật tự khách quan của các sự vật, và khác với sự phân biệt của Newton giữa không gian-thời gian tuyệt đối và không gian-thời gian tư ổng đối. Hon nữa, mặc dù không gian và thời gian phối kết các đối tượng của giác quan, nhưng chúng chỉ làm như thế trong sự tương hợp với “một nguyên tắc bên trong của tâm thức” được ngự trị bởi “các quy luật ổn định và có sẵn” (§4), và các quy luật này không được tâm thức tác tạo một cách tự khởi. Chúng là những phương diện của tính thụ nhận hay tính thụ động của tâm thức, đối lập lại với việc làm chủ động và tự khởi của giác tính, tuy thế chúng lại tổ chức chất liệu của cảm giác.

Sự bàn luận về không gian và thời gian trong phần “Cảm năng học siêu nghiệm” của PPLTTT phát triển thêm viễn tượng được đề xuất trong LA. Không gian và thời gian là những mô thức thuần túy tiên nghiệm của trực quan, và những mô thức này, với tư cách là giác quan bên ngoài và giác quan bên trong, hình thành những điều kiện tất yếu của kinh nghiệm (bên ngoài và bên trong) cũng như của các đối tượng của kinh nghiệm (PPLTTT A 48-9/ B 66). Không gian và thời gian là thuần túy vì chúng không thể được rút ra từ kinh nghiệm, là tiên nghiệm vì chúng “có trước bất cứ mọi hành vi suy tưởng nào” (B 67), là mô thức vì chúng sắp đặt trình tự “cái đa tạp của hiện tượng”, và là các trực quan trong chừng mực cách sắp đặt chất liệu của cảm năng của chúng khác với cách sắp đặt của một khái niệm (chúng phối kết nhưng không thâu gồm cái đa tạp). Với tư cách là các mô thức thuần túy của trực quan, không gian và thời gian có thể tạo nên sự chính đáng cho các dạng nhận thức, ví dụ như toán học (đặc biệt là hình học), là môn học quan tâm đến việc tìm tòi các đặc tính của các tính chất mô thức của trực quan.

Vai trò của không gian và thời gian trong cấu trúc quyển PPLTTT là phải phối kết các đối tượng của cảm năng trước khi các khái niệm của giác tính hợp nhất chúng vào trong một phán đoán. Để làm được như vậy, không gian và thời gian phải được phân biệt với các khái niệm được tạo ra một cách tự khởi trong khi chúng đồng thời vẫn làm công việc sắp xếp chất liệu của cảm năng theo một phương cách thích hợp với chúng. Phần không nhỏ nỗ lực triết học trong PPLTTT là dành để cho thấy điều này có thể được thực hiện như thế nào, nhưng bên dưới chúng là một loạt vấn đề nảy sinh từ quan niệm của Kant về không gian và thời gian. Các vấn đề này liên quan đến khó khăn cơ bản của việc vừa khẳng quyết rằng tâm thức là có tính thụ nhận trước việc các đối tượng được mang lại cho ta trong khi nó vừa phối kết chúng vào các quan hệ nhất định. Nếu cảm năng hoàn toàn là thụ nhận, sẽ không có chỗ cho bất cứ hoạt động phối kết nào; nhưng nếu hoạt động này được thừa nhận thì ta khó thấy được làm thế nào để cảm năng có thể được coi là thụ động. Nhưng nếu cảm năng được coi là chủ động trong việc phối kết các đối tượng của giác quan dựa theo các quan hệ không gian-thời gian, thì việc các đối tượng là “được mang lại cho ta” - thành trì của Kant chống lại thuyết duy tâm [của Berkeley] - bắt đầu thấy có vẻ lung lay. Dù sao cũng không thể quá thổi phồng tầm quan trọng của việc xác lập không gian và thời gian như là những mô thức của trực quan, vì nó là cơ sở không chỉ của các phê phán của Kant đối với thuyết duy nghiệm và thuyết duy tâm, mà còn của việc ông đặt câu hỏi liệu Thượng đế, thế giới và linh hồn có thể là những đối tượng chính đáng của nhận thức lý thuyết, hay chỉ đơn thuần là sự mở rộng không chính đáng của nhận thức vượt khỏi các giới hạn không gian-thời gian của cảm năng con người.

Đinh Hồng Phúc dịch

Từ điển Đức Việt - Nguyễn Thu Hương

anetwwenden /dành nhiều thời gian (và công sức) cho việc gì; seine Zeit vergeu den/

(Sport) thời gian (thi đấu, chạy một quãng đường, bơi một cự ly V V );

bấm giờ. : die Zeit stoppen

Zeit /die; -, -en/

(o Pl ) thời gian; thời giờ;

thời gian như ngừng trôi : die Zeit scheint stillzustehen trong khoảng thời gian : im Laufe der Zeit thời gian sẽ chữa lành mọi vết thương : (Spr.) die Zeit heilt alle Wunden thời giờ là tiền bạc : (Spr.) Zeit ist Geld theo thài gian sẽ tìm ra cách giải quyết vấn đề : (Spr.) kommt Zeit, kommt Rat dần dần, theo thời gian : mit der Zeit mãi mãi. : für Zeit und Ewigkeit (geh.)

Zeit /die; -, -en/

thời điểm; thời gian; thời kỳ; lúc (Zeitpunkt);

vào lúc này : um diese Zeit trước giờ hẹn, trước thời điểm ấn định, trước hạn : vor der Zeit

StundedesPan /(dichter.)/

khoảnh khắc; thời điểm; giây phút; thời giờ; thời gian; giờ; lúc (Augen blick; Zeitpunkt);

giờ báo thù : die Stunde der Rache tận dụng thời cơ : die Gunst der Stunde nutzen cơ hội của hắn đã đén : seine große Stunde war gekom men giây phút quyết định, thời khắc lịch sử : die Stunde null trong giây phút cuối : in zwölfter Stunde kể từ giờ phút này. : von Stund an (geh. veraltend)

frönen /[’froman] (sw. V.; hat) (geh.)/

mải miết; miệt mài; đắm mình; say mê; dốc hết sức lực; thời gian (cho một việc gì);

Từ điển KHCN Đức Anh Việt

Zeit /f/ÂM, M_TÍNH/

[EN] time

[VI] thời gian

Zeit /f/V_LÝ/

[EN] time

[VI] thời gian

Thuật ngữ hành chính văn phòng Anh-Việt

thời gian

thời gian

Từ điển Điện Lạnh Anh-Việt

Duration

thời gian

Từ điển toán học Anh-Việt

time

thời gian

Từ điển Công Giáo Anh-Việt

time

Thời gian [sự biến dịch được phân chia thành hiện tại, qúa khứ, tương lai. Sự biến dịch này hoặc do ngoại tại phân pháp, có tính cách hoàn toàn khách quan (thời gian vật lý) hoặc do nội tại ý thức, có tính cách chủ quan (một loại thời gian tưởng tượng, ha

kairos

Thời cơ, thời gian, thời khắc đặt định.

term

1. Thời khắc, thời gian, thời kỳ, kỳ hạn 2. Chung điểm, giới hạn, cuối cùng, chung mạt 3. Thuật ngữ, danh từ chuyên môn, cách nói chuyên môn 4. Quan hệ, giao nghị 5. (terms) Điều kiện, điều khoản.

Từ điển tổng quát Anh-Việt

Time

thời gian

Từ Điển Tâm Lý

THỜI GIAN

[VI] THỜI GIAN

[FR] Temps, Temporalité

[EN]

[VI] Mọi hoạt động của con con người đều diễn ra trong khuôn khổ của không gian và thời gian, đòi hỏi sự định hướng trong không- thời gian. Trẻ em phải qua một thời gian dài mới cảm nhận được rõ về thời gian, đi từ cảm nhận trình tự nối tiếp nhau của các hoạt động, các sự việc, nhưng muốn vậy phải thoát khỏi cảm giác hiện hành, đối chiếu nó với một chuẩn nào khác. Rồi đến cảm nhận thời lưu (durée), tức sự trôi qua của các sự việc; lúc đầu còn mang tính chủ quan hoàn toàn, vui chơi thì thấy thời gian trôi nhanh, buồn bực, như chờ mẹ thì thấy lâu, thời lưu gắn liền với nội dung hoạt động cảm giác. Đến lúc có thể thoát khỏi cảm giác và hành động cụ thể, xác định được những cái mốc khách quan; những cái mốc này do sinh hoạt xã hội lặp đi lặp lại như sáng dậy, trưa ăn cơm, chiều bố mẹ đi làm về, chủ nhật không đi mẫu giáo, ngày Tết, ngày giỗ…Cuối cùng là so sánh lâu mau giữa hai khoảng thời gian tức hình dung được một thời gian thuần nhất, là cái khung cho bất kỳ sinh hoạt nào, có thể đo lường với một đơn vị chung cho mọi người, tính bằng phút, bằng giờ, bằng ngày, tuần, tháng, năm…Lúc ấy biết dùng đồng hồ, lịch. Từ 4-5 tuổi, mới bắt đầu nhận ra thời gian, phân biệt sáng, chiều, rồi ngày trong tuần, ngày chủ nhật; 6 tuổi nếu đi học phân biệt ngày trong tuần; 7 tuổi nhận ra tháng, 8 tuổi, năm sau 10-11 tuổi mới ước lượng được một hoạt động kéo dài bao nhiêu giờ, phút, và sau đó đoán giờ với sai số khoảng 30 phút. 13 tuổi có những ký ức riêng rõ nét có hệ thống, biết nghĩ đến tương lai, có ước mong về sau.

Từ điển Lý-Hóa-Sinh-Anh-Việt

Time /VẬT LÝ/

thời gian

Từ điển Prodic - KHKT - Việt - Anh

critical time

thời gian

time

thời gian (quản lý bảo dưỡng)

time /xây dựng/

thời gian (quản lý bảo dưỡng)

time /toán & tin/

thời gian, gờ, lần

Từ điển Nguyễn văn Tuế -- Việt-Đức

thời gian

Tự điển Cơ Khí Anh Việt

Time

thời gian

Thuật ngữ TAB Chemietechnik Đức Anh Việt (nnt)

Zeit

[EN] Time

[VI] Thời gian

Từ điển Hàng Hải Anh-Việt

time

thời gian

Từ điển cơ điện tử ứng dụng Anh-Việt

time

thời gian

date

kỳ hạn, thời gian